Nieuw licht op Jan Beerens, muzikale ambachtsman uit Budschop

Het beroemde Clerinx-orgel van de St. Lambertuskerk in Nederweert stond onlangs weer in de belangstelling. Het werd bezocht door 30 deskundigen uit de hele wereld. Maar niet alleen het orgel is bijzonder. Want wie weet bijvoorbeeld dat Nederweert vroeger ook een eigen orgelbouwersatelier kende? Recente archiefvondsten werpen nieuw licht op een relatief onbekend Nederweerts ambacht.

Jan Beerens

Orgelbouwer
In de veel geraadpleegde oude beroepenlijst van Nederweert die enkele jaren werd uitgegeven door de Erfgoedgemeenschap Nederweert is het beroep van kerkorgelbouwer een van de zeldzaamste ambachten. 250 Jaar geleden was Jan Beerens zo’n ambachtsman. Hoewel Beerens vooral buiten Nederweert grote bekendheid verwierf als orgelbouwer, was er over zijn leven en vooral zijn Nederweerter periode weinig bekend. Daarin kwam eindelijk verandering toen genealogisch archiefonderzoek in Nederweert diverse wetenswaardigheden opleverde op deze kunstzinnige en muzikale dorpsgenoot.

Oeroud
Of zijn vader ook al muzikale talenten had, is niet bekend. Maar toen de Nederweerter boerenzoon Hendrik Beerens in 1731 trouwde met timmermansdochter Henrina Melis, werd de basis gelegd voor een dynastie van orgelmakers. Henrina’s vader stamde uit een oeroud Nederweerts geslacht en haar vader was timmerman en vermoedelijk ook schrijnwerker. Het bedrijf was gevestigd aan de Moesemanstraat, niet ver van waar nu de Zuid-Willemsvaart stroomt. Hendrik Beerens werd een self-made timmerman en nam het timmerbedrijf van zijn schoonvader over.

Nieuwe dimensie
Over het werk van Hendrik Beerens is het een en ander bekend. Hij was vooral actief tussen 1730 en 1750 en was een van de zeven timmerlieden die Nederweert in die tijd kende. Tot zijn oeuvre horen allerlei opvallende projecten zoals het vervaardigen van een galg voor ter dood veroordeelden, een slede voor de gemeentelijke brandspuit en timmerwerk aan het brandspuithuisje. Ook repareerde hij een religieus wegkruis uit Ospel. Hendrik Beerens kocht in 1731 de boerderij van familie Bijlmakers op Budschop, aan de huidige Bernhardstraat. Hij stichtte een gezin en zoon Jan werd op 16 april 1742 in Nederweert gedoopt. Ook die zette het timmermansberoep van zijn voorouders voort. Maar hij zou er wel een nieuwe dimensie aan toevoegen, namelijk die van orgelbouwer. 

Meester
Jan Beerens noemde zich ‘meester orgelmaker’ maar onbekend is waar hij zijn opleiding daarvoor heeft genoten. De bekende orgelexpert en publicist Frans Jespers vermoedt dat Beerens in de jaren 60 van de 18e eeuw in de leer was in het Vlaamse Geel. Een veronderstelling waarvoor diverse muzikale en stilistische aanwijzingen zouden bestaan. Voor het onderdeel houtwerk van de orgelbouw zal Jan Beerens het vakmanschap wel zijn bijgebracht door zijn vader Hendrik. Hoewel dat zeker niet standaard was in die tijd, was Beerens verantwoordelijk voor zowel het hout- als pijpenwerk en klavier van de orgels die hij fabriceerde. Voor het artistieke en decoratieve houtsnijwerk zal hij wel gespecialiseerde vaklieden in dienst hebben gehad.

Goede pers
Jan Beerens was pas 25 jaar toen hij In 1767 van het Nederweerter kerkbestuur de eervolle opdracht om het ‘vervallen en ondtstelden orgel’ (een werk van orgelbouwer Brammertz uit 1715) van de St. Lambertuskerk te restaureren. Die deed dat zó goed dat een door pastoor en kerkmeesters aangezochte expert daarover mocht getuigen. Die bevestigde dat Beerens de oorspronkelijke kwaliteit van het orgel van meester Brammertz zelfs ruimschoots had overtroffen. Dat was natuurlijk goede pers voor deze jonge en veelbelovende Nederweertse orgelmaker.

Welgesteld
Vanaf dat moment begon Beerens’ oeuvre te groeien. Bekend is dat hij in het jaar 1772, dus nog in zijn Nederweerter periode, een overeenkomst sloot voor de vervaardiging van een nieuw orgel voor de kerk in Bocholt, een project dat heel wat voeten in aarde zou hebben. In 1774 trouwde hij met een welgesteld meisje van de familie Houtappels, dochter van een burgemeester van Weert, en vestigde hij zich in de Hoogstraat van die stad waar hij zijn orgelmakerij voortzette.

Muzikaal
Door zijn verhuizing naar Weert was hij weliswaar uit het oog maar zeker niet uit het hart en wist men hem in zijn geboorteplaats nog steeds te vinden. Toen in Nederweert op een zeker moment drie nieuwe luidklokken werden gegoten voor de St. Lambertuskerk, werd Joannes Berents in Weert gevraagd om het geluid van de drie klokken te komen keuren. Men wilde hem wel blijkbaar heel graag hebben, want hij werd door de Nederweertenaren met kar en paard gehaald en gebracht. Het zal wel vanwege zijn uitstekende muzikale gehoor zijn geweest dat men uitgerekend aan hem had gedacht. Sindsdien ging het snel bergop met zijn reputatie en volgde er een lange lijst van nieuwe orgels en orgelrestauraties van zijn hand.

Gerenommeerd
Een zuster van Jan Beerens was gehuwd met Peter Vermeulen en heeft nauw samengewerkt met orgelbouwer Beerens. Hij had zijn atelier in het huis op de plek aan de Moesemanstraat waar de familie Beerens ooit begonnen was. De familie Vermeulen zou het stukje faam van de Nederweerter orgelbouwer voortzetten en voor altijd bekend blijven als een van de meest gerenommeerde Nederlandse orgelbouwersgeslachten. Maar dat is weer een heel ander verhaal.

Alfons Bruekers | Erfgoedgemeenschap Nederweert

Meer lezen? Zie: 

Twee historische orgelprimeurs voor Nederweert

Internationale belangstelling voor monumentale Clerinx-orgel Sint-Lambertuskerk Nederweert

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vijf organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh, de Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert en de Stichting Historisch Onderzoek Weerterland (SHOW). Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.