Als het graf

Een Britse bommenwerper begon vijfenzeventig jaar geleden aan zijn laatste vlucht. Driekwart eeuw was de rustplaats van deze Halifax III, onbekend. Tot dusver: Alfons Bruekers en Johan Bloemers lieten onderzochte puzzelstukjes in elkaar vallen en onthulden het mysterie van de bommenwerper. Een prestatie van formaat. Kan Peter R. de Vries nog een puntje aan zuigen.

De bemanning van de bommenwerper werd op verschillende plekken begraven. Eén van hen overleefde de crash. Hij had vijfenzeventig jaar geleden opheldering kunnen geven, maar deed dat niet. Hij zweeg erover. Hij hield –net als duizenden anderen- zijn kaken stijf op elkaar. Het verlies van zijn kameraden, de fatale strijd met een Duitse jachtvlieger en andere herinneringen aan de oorlog verdrong de man waarschijnlijk. Begrijpelijk.

Hoe interessant het verloop van de oorlog in historisch perspectief ook is, de herinneringen van ooggetuigen voeren –terecht- de boventoon. Want juist de emotie die gepaard ging met de oorlog legt het prangende aspect ervan bloot: mensen die elkaar in opdracht van derden uitmoorden. Tijdens de herdenking van de Holocaust in Auschwitz werd dit door de voormalige kampbewoners op indringende wijze kenbaar gemaakt. Senioren met gegroefde gezichten haalden met zichtbare pijn herinneringen op over de verdorven plek. De trauma’s waar ze een leven lang mee worstelen werden uitgesproken ten aanzien van een bataljon wereldleiders. Niet om waardering of compassie te krijgen voor hun lijdensweg, maar preventief. Allemaal vertelden ze namelijk dat hun motivatie voortkwam uit de wens om herhaling te voorkomen. De zaken die zij zagen, voelden en meemaakten, bleven ze zodanig bij dat ze het hun ergste vijand niet toewensen.

Het duurt niet lang meer voordat deze generatie volledig uitsterft. Alles wat dan resteert is zakelijke, nuchtere geschiedschrijving. Emotionele verhalen over verscheurde gezinnen of verdwenen vrienden, staan dan alleen nog beschreven. Onvermijdelijk maar verdrietig. Beiden zijn namelijk onmisbaar.