Strootje trekken en galgje spelen. Geen spel maar oorlogsmisdaad in Weert

Dit jaar is het exact 430 Jaar geleden dat in onze regio een soort Russische roulette door militairen plaats vond met een dramatische afloop. Archiefonderzoek door de Erfgoedgemeenschap Nederweert bracht dit tot dusver onbekende verhaal boven water. Een verhaal over ‘strootje trekken’ en ‘galgje spelen’ maar dan in de meest lugubere versie die men zich maar kan voorstellen.

Strootje trekken en galgje spelen

Russische roulette
Wat is Russische roulette? Het is een extreem gokspel, waarbij vaak niet alleen geld, maar ook het leven van de deelnemers wordt ingezet. Een revolver wordt geladen met één kogel, daarna krijgt de cilinder waar de kogel in zit een draai, zodat niemand weet waar de kogel zich precies bevindt. Om de beurten zetten de deelnemers de revolver tegen hun hoofd en halen de trekker over, het is wel duidelijk dat degene die dood neervalt de verliezer is. Dit gokspel werd veel gespeeld door soldaten. Hierbij was er wel geld in het spel. De soldaten legden allemaal geld in en op het moment dat iemand de ‘pot‘ groot genoeg vond, pakte hij de revolver en schoot. Wanneer hij het overleefde kreeg hij al het geld, wanneer hij het niet overleefde kreeg iedereen zijn geld terug.

Hoofdpijndossier
Een bizar en gruwelijk voorbeeld van een soort ‘Russische roulette’ door militairen deed zich voor in 1595 in Weert. Die stad lag op de strategische noordzuid-verbinding tussen Den Bosch en Maastricht en werd vanaf 1579 door een Spaans garnizoen gecontroleerd vanuit het kasteel op de Biest in Weert. Prins Maurits van Oranje was de aanvoerder van het vijandelijke Hollandse leger en beschouwde Weert als zijn hoofdpijndossier dat hij eindelijk wilde oplossen. Vooruit gestuurde spionnen verkenden de route naar Weert en rapporteerden aan de prins dat de brede slotgracht van het kasteel het tot een moeilijk te veroveren object maakte. 

Hulptroepen
Maurits zond in oktober 1595 zijn beste legerbevelhebber, de Engelsman Sir Francis Vere, met 500 voetsoldaten en een groep ruiters naar Weert. De instructie aan Vere was kort maar krachtig: hij moest het Weerter tuig ‘den neck brecken’. Prins Maurits was namelijk geagiteerd dat hij zoveel moeite moest doen ‘voer soe een gat als Weert’. Vere kreeg vier kanonnen mee maar moest er een achterlaten omdat er onvoldoende trekpaarden beschikbaar waren. Op 25 oktober aangekomen op de Biest werd de bezetting van het kasteel gesommeerd zich over te geven, hetgeen ze weigerde. De verdedigers hadden hun hoop gevestigd op hulptroepen uit Groenlo, die door Vere echter op afstand werden gehouden. 

Witte vlag
Omdat er nog steeds geen witte vlag te zien was, begon Vere in de ochtend van 26 oktober met het in stelling brengen van zijn geschut. Hij had kogels en kruit voor 150 schoten. Eén kanon werd op de Biest geplaatst en twee andere gecamoufleerd opgesteld in de nabijgelegen paterskerk van het minderbroederklooster. In de kerkmuur richting kasteel werden een groot gat gebroken waardoor men ongezien de kanonnen kon afvuren. Al na een paar schoten gaf de bezetting zich gewonnen en vroeg zij vrije aftocht volgens het oorlogsrecht. Sir Vere en zijn mannen trokken het kasteel binnen en troffen daar een Spaanse bezetting van 26 man, vergezeld van hun vrouwen en onder commando van een zekere Pruijs (ongetwijfeld een Duitser). 

Strohalmen
Vere liet de overgegeven mannen zich opstellen in een rij. Hij liet een bos strohalmen aanrukken, dertien korte en dertien lange. De overwonnenen hadden door wat er ging gebeuren en begonnen hevig te sputteren tegen deze loterij. Tevergeefs. Iedere persoon moest een strootje trekken, en de dertien die een lang strootje trokken, mochten blijven leven. Die aan een kort eind trokken zouden echter worden opgehangen. Er werd morrend getrokken maar een van de ongelukkigen werd apart genomen en kreeg een duivels dilemma voorgelegd: hij zou alsnog mogen blijven leven als hij zijn twaalf collega’s zou ophangen. Zo werd hij de beul van deze slachtpartij. 

Executie
De eerste die aan de beurt was om geëxecuteerd te worden was kasteelcommandant Pruijs. Door een beginnersfoutje mislukte dat want hij glipte uit de strop. Een paar Engelsen grepen hem toen vast en dompelden hem in het water van de kasteelgracht kopje onder totdat hij verdronk. Daarna was nummer twee aan de beurt om opgehangen te worden, enzovoorts. Tot het moment dat er nog maar één man op zijn executie wachtte. Die had zich al met zijn lot verzoend maar kreeg op het laatste moment gratie verleend. 

Krijgsgevangenen
De vijftien overlevenden werden vrijgelaten. Het bleef niet bij deze oorlogsmisdaad alleen. Het regiment plunderde vervolgens de hele inboedel van het kasteel. Na nog een nacht in Weert verbleven te hebben, trok Vere op 28 oktober in de stromende regen met zijn kanonnen en de vrouwen als krijgsgevangenen naar Duitsland. De loterij was ‘geslaagd’ en het lot van Weert was bezegeld.

Alfons Bruekers | Erfgoedgemeenschap Nederweert

Erfgoedgemeenschap Nederweert
De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vijf organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh, de Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert en de Stichting Historisch Onderzoek Weerterland (SHOW). Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.