De Erfgoedgemeenschap Nederweert feliciteert onze schutterij St. Antonius met het winnen van d’n Um op het Oudlimburgs Schuttersfeest (OLS). Een fantastische prestatie en een grote eer, die past in een lange historische erfgoedtraditie van Nederweert. Zelfs het opvallend rode tenue van de schutterij uit Boeket is gebaseerd op een eeuwenoude traditie. Toch is de schutterij nog steeds springlevend en dat bleek wel tijdens het OLS van zaterdag.
Mantel
‘Sintemerteveugelke, haaj ei roeëd keugelke’, zo begint een oud kinderversje waarmee op Sint Maartensavond de kinderen bedelend langs de deuren gingen. ‘Keugelke’ is het verkleinwoord van ‘kogel’, dat mantelkap betekent. Het heeft dus niets met schietkogel te maken. Niet alleen het Sintemerteveugelke (de ijsvogel) heeft een mantelkapje van gekleurde veren, ook onze schutters droegen een bontgekleurde ‘kogel’. Nog te herkennen in het huidige tenue van de schutters van St. Antonius.
Optocht
Nederweert kende vóór de Franse Tijd twee schutterijen, de Alde (oude) Schutten van St. Joris, en de Jonge Schutten van St. Antonius. Leveroy had haar eigen schuttersgilde, dat van St. Barbara. Hun oorsprong ligt in de vijftiende eeuw. In Nederweert bestond het bestuur van elke schutterij uit twee dekens, een bode, een kapitein en een alfaris (vaandeldrager). De bewapende schutters speelden een actieve rol bij de bescherming van inwoners en hun veestapel in tijden van oorlog en onveiligheid. Ook namen zij deel aan de jaarlijkse wolvenjachten in de Peel of bij drijfjachten waarbij op zigeuners en criminelen werd gejaagd. Tijdens kerkelijke feestdagen, met name tijdens de Sacramentsprocessie, speelden de schutterijen een ceremoniële rol. Gewapend met schietgeweren en onder begeleiding van trommels en vaandel trokken de schutters mee in de processie. Iedere schutter moest, in volle bewapening en gekleed met een nieuwe kogel (mantelkap), verplicht deelnemen aan de optocht.
Schuttersfeest
Het jaarlijkse hoogtepunt was ongetwijfeld het vogelschieten, het schuttersfeest waarbij met kruisbogen en later meestal met vuurwapens op een houten vogel werd geschoten. Het is bekend dat reeds vroeg in de zestiende eeuw de Weerter graaf en gravin van Horne aanwezig waren tijdens het Nederweerter schuttersfeest. Zij mochten als eregasten dan de eerste schoten lossen. Een bewaard gebleven kwitantie van de gemeente uit 1519 laat zien dat bij zo’n grafelijk bezoek de drank rijkelijk vloeide. Er werd bij die gelegenheid voor ruim negen gulden wijn gedronken, een bedrag van ongeveer tweemaal het jaarsalaris van de dorpsonderwijzer in datzelfde jaar.
Koning
De beste schutter mocht zich koning noemen en schonk een zilveren plaat met naam en jaartal aan het gilde. Het was gebruikelijk dat daarop zijn beroep symbolisch werd uitgebeeld. De oudste Nederweerter schuttersplaat dateert uit 1664 en is van een zekere Claes Ramekers. Deze timmerman liet een van zijn markante gereedschappen, de winkelhaak, door de zilversmid afbeelden. Op andere bewaard gebleven platen van het Nederweerter gilde staat bijvoorbeeld een destilleerkolf ( verwijzend naar jeneverstoker Walkers, 1787), een hoefijzer (smid Vullers, 1893) of een – heel eigentijds – een truck (van schutterskoning en vrachtwagenchauffeur Verheijen, 1997).
Ups en downs
Bij de komst van de Fransen in 1797 werden de Zuid-Nederlandse schutterijen formeel opgeheven. Daarna leidden ze lange tijd een bestaan met veel ups en downs. Tegenwoordig kent de gemeente Nederweert maar liefst vier schutterijen; in Nederweert de in 1952 heropgerichte St. Antonius en St. Lucie (1949), St. Odilia uit Ospel (1956), en St. Barbara uit Leveroy. De gilden, die eeuwenlang echte mannenbolwerken waren, kennen tegenwoordig ook schutterskoninginnen. Het gilde van St. Lucie heeft de oude zilveren koningsplaten, die vroeger toebehoorden aan de Alde en Jonge Schutten, in langdurige bruikleen van de gemeente.
Dit is een van de verhalen uit het onlangs verschenen boek ‘Vizier op Nederweert’, een verhalenbundel over historisch Nederweert. Te koop bij Bruna Lambertushof of via de webshop van Nederweert24.
Door Alfons Bruekers
De oudste zilveren koningsplaat van schutterij St. Lucie. Foto: Leo Koppens.
Er zijn nog geen reacties geplaatst.