Het witwassen van onze zwarte geschiedenis

Het is al weken landelijk en zelfs internationaal nieuws: het verwijderen van informatiepanelen over de zwarte bevrijders op de oorlogsbegraafplaats in Margraten. Het oorlogsverhaal over discriminatie rassenscheiding in het leger zou zogenaamd niet passen in ‘de Amerikaanse herdenkingsmissie’. De aanleiding voor de affaire bewijst hoe men wereldwijd steeds meer de hete adem van de huidige Amerikaanse president voelt. En daar zelfs naar handelt, ook buiten de grenzen van de Verenigde Staten en tot in het voetbal toe. Indirect heeft deze kwestie ook een relatie met Nederweert.

Even tot hier
De Amerikaanse ambassadeur in Nederland, de Republikeinse multimiljonair Joe Popolo, ging in de tegenaanval tegen Limburgse critici. Hij wuifde alle kritiek of het weghalen van de historische informatie in Limburg weg als ‘ongepast’. Het satirisch TV-programma ‘Even tot Hier’ had daar onlangs een buitengewoon gepast antwoord op. Dat vestigde precies de aandacht op het gene dat de Amerikaanse overheid nu juist probeert te maskeren. Dat is het witwassen van zwarte geschiedenis.

Wegpoetsen
Het wegpoetsen van ‘onwelkome’ stukjes uit de geschiedenis van de Afro-Amerikaanse bevrijders is al wrang genoeg. Maar indirect raakt het ook Nederweert en wel op twee manieren. Op de eerste plaats omdat de aandacht voor de zwarte bevrijders in Margraten mede het gevolg is van de activiteiten van de uit Nederweert afkomstige publiekshistorica Mieke Kirkels (1947). Vanaf 2009 was zij betrokken in het project ‘Akkers van Margraten’. Dat onderzoek confronteerde haar met de rassenscheiding in het Amerikaanse leger. Zij nam mede het initiatief tot de oprichting van de Stichting Black Liberators in The Netherlands. 

Rassenscheiding
Kirkels’ boek ‘Van Alabama naar Margraten’ verscheen in 2014 en werd in 2023 heruitgegeven ter gelegenheid van de opening van het Wigginspark in Margraten. Jefferson Wiggins is de hoofdpersoon uit haar boek over rassenscheiding in het Amerikaanse leger. Het boek werd ook in het Engels vertaald. Voor dit boek deed zij in Nederland en in de Verenigde Staten uitgebreid archiefonderzoek en sprak zij met veteranen en nazaten. Dat leidde tot een schrijnend beeld over discriminatie en rassenscheiding in het Amerikaanse leger.

Grafdelven
De 1,2 miljoen zwarte militairen in het Amerikaanse leger (waarvan 700 actief in Limburg) werden tijdens WOII  – uitzonderingen daargelaten – veelal ingezet voor de meer ondersteunende taken zoals autorijden en grafdelven voor gesneuvelde collega-militairen. Ze werden meestal uitgesloten van gevechtshandelingen omdat men uitging van het racistische vooroordeel dat zij geen goede soldaten zouden kunnen zijn.

Bevrijdingsbaby’s
Een ander boek van Mieke Kirkels, getiteld ‘Kinderen van zwarte bevrijders’ uit 2017, werd eveneens een bestseller en behandelt de zogenaamde ‘bevrijdingskinderen’. Dat is de groep van zeventig Limburgse bevrijdingsbaby’s die in 1945 werden geboren uit relaties tussen zwarte Afro-Amerikaanse soldaten en Limburgse meisjes. Ook dat is oorlogsgeschiedenis… Voor haar verdiensten voor het op de kaart zetten van de onderdrukte Afro-Amerikaanse militairen werd Mieke Kirkels in 2019 in Maastricht onderscheiden tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Afro-Amerikanen in Nederweert
Er is nog een veel rechtstreekser raakvlak tussen de Margraten-kwestie en de gemeente Nederweert. Daarvoor gaan we terug in onze eigen geschiedenis. Zwarte soldaten waren ook betrokken bij de bevrijding van Nederweert in het najaar van 1944. De oorlogshandelingen in Noord-Limburg brachten namelijk een enorme stroom burgervluchtelingen richting Weert (dat al bevrijd was) op gang. Eind oktober reden talloze colonnes tanks en andere voertuigen door Nederweert richting Weert en die werden bestuurd door zwarte soldaten. Door oorlogshandelingen gewonde militairen en Nederweerter burgers werden behandeld door een zwarte Amerikaanse ‘medic’. Dat was trouwens voor de Nederweertenaren in die tijd ook even wennen, want zoveel echt zwarte medeburgers hadden zij voor die tijd nou eenmaal ook nog niet in levenden lijve ontmoet. 

Witte tanden en ogen
Bij het oprukken van de bevrijders naar de Rijn en verder naar Berlijn was Nederweert met de kanaalovergangen bij Brug 15 een belangrijk verkeersknooppunt voor de Amerikanen. Dagboekschrijver Jean Bruekers (1923-2014) noteert op dinsdag 20 februari 1945 (waarbij het toen gebruikelijke n-woord is vervangen): “Vannacht zijn minstens 1000 vrachtwagens Amerikaanse soldaten door Nederweert gekomen. Op elke wagen zaten ongeveer 25 blanke soldaten en 1 zwarte chauffeur, Van vanmorgen tot vanavond 8 uur is ’t weer verschrikkelijk druk geweest. Eén lange colonne reed door de Kerkstraat en één lange colonne kwam langs het kanaal van Weert af. Elke vrachtwagen zat vol soldaten en achter de wagen hing een kanon. Alle vrachtwagens werden door zwarte soldaten bestuurd. Zij reden heel snel. Aan de bruggen stonden zwarte verkeersagenten op post. Als een zwarte in een vrachtwagen zit kan men niets zien als 2 rijen witte tanden en ’t wit van de ogen. De soldaten wuifden en riepen op de mensen langs de weg”. Tot zover het dagboekfragment.

Passende reactie
Ook Nederweert heeft veel te danken aan de zwarte Afro-Amerikaanse bevrijders uit WOII. De boeken van Mieke Kirkels en ook de Nederweerter dagboekfragmenten spreken duidelijke taal. Het zijn onuitwisbare herinneringen en historische bewijzen. Diverse Limburgse bestuurders zoals gouverneur Roemer en gezaghebbende burgemeesters sloegen afgelopen weken dan ook op de trom. Met het ‘ongepast’ bestempelen van kritiek op het wegmoffelen van de aandacht voor de zwarte bevrijders van Limburg, raakt de Amerikaanse ambassadeur indirect ook de Nederweerter gemeenschap en geschiedenis. Wat zou daarop een gepaste reactie vanuit Nederweert kunnen zijn?

Alfons Bruekers | Erfgoedgemeenschap Nederweert

Foto’s

• Foto Mieke Kirkels: Karel David van der Gun.

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vijf organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh, de Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert en de Stichting Historisch Onderzoek Weerterland (SHOW). Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.