Een goedmakertje van de Spanjaarden | oorlog, schuld en devotie in zilver

Religieus erfgoed is er in allerlei soorten en vormen. We denken bij dat begrip natuurlijk veelal aan kruisen en kapellen en meestal horen daar prachtige geschiedenissen bij. Maar ook bijzondere objecten uit de liturgie of uit een kerkschat vertellen hun eigen historisch verhaal. Een sprekend voorbeeld daarvan is de zogenaamde ‘Spaanse kelk’ van Weert.

Oorlog, schuld en devotie in zilver

Muiterij
Een van de opmerkelijk episoden uit de geschiedenis van het Land van Weert is de zogenaamde ‘Mutenacy van Weert’ van 1600-1602. Dat was een bijna twee jaar durende muiterij van Spaanse legertroepen die in Weert gelegerd waren. Het was zeker niet de enige muiterij in de Spaanse Nederlanden, maar wel de taaiste en langdurigste. De primaire aanleiding was het jarenlang achterblijven van de uitbetaling van achterstallige soldij. Iets waar met name de huurlingen in het leger als ZZP-er avant la lettre natuurlijk erg gevoelig voor waren. Ongeveer 2000 opgewonden manschappen uit het Spaanse leger organiseerden zich in 1600 samen tot een bastion van muiterij en vestigden hun zetel in de stad Weert. 

Democratisch
De groep muiters bestond uit een zeer internationaal gezelschap en was samengesteld uit Italianen, Walen, Spanjaarden, Ieren, Duitsers en Bourgondiërs. Zij noemden zichzelf ‘de geünieerden van Weert’. In contrast met de gebruikelijke hiërarchische militaire tradities stonden ze onder leiding van een democratisch gekozen commandant, de zogenaamde ‘Electo’ die zich liet bijstaan door een eveneens gekozen Raad (de ‘Consejo’). Vanuit hun basis in Weert belastten, terroriseerden en brandschatten de muiters de omliggende dorpen en steden, om aan de noodzakelijke inkomsten en levensmiddelen te komen. Het onderhoud van 2000 militairen was niet niks voor een kleine stedelijke gemeenschap.

Incident
De omgeving had er veel onder te lijden. Vroeg in het jaar 1600 vond in Ospel (gemeente Nederweert) een incident plaats tussen Spaanse soldaten en Ospelse boeren, waarbij drie Spanjaarden werden vermoord. Bevreesd voor zware sancties wist het gemeentebestuur te bewerkstelligen dat schade en aansprakelijkheid konden worden afgekocht. Dit was lang niet het enige incident tussen de muiters en de plaatselijke bevolking. 

Goodwill
De Geünieerden verloren allengs heel wat goodwill. Ze hadden dus het een en ander goed te maken bij de (net zoals zijzelf) hoofdzakelijk katholieke bevolking van stad en streek. Vermoedelijk met dát schuldbewuste doel voor ogen droegen de muiters bij in de stichting van een altaar en schonken zij in 1601 een zilveren kelk aan de St. Martinuskerk van Weert. Zo konden zij wat terug doen voor de lokale gemeenschap.

Edelmetaal
De kelk (in renaissancestijl met een hoogte van 21,5 cm en een klokvormige cuppa) bevindt zich nog steeds in de kerkschat van de St. Martinuskerk en vormt daar een van de alleroudste bewaard gebleven objecten van edelmetaal. In de voet staat de Latijnse inscriptie OPERA + ET + IMPENSIS + VNIONIS + MILITAE + WERTENSIS + ANNO + 1601. Hetgeen heel vrij vertaald wil zeggen: Gerealiseerd en bekostigd door de geünieerde militairen van Weert in het jaar 1601. 

Verhaal
De kelk bevat geen merk- of keurtekens zodat niet is na te gaan wie haar vervaardigd heeft of in welke stad dat gebeurd is. Maar ook zonder de naam van de maker te kennen is deze kunstschat een prachtig stuk religieus erfgoed met een indrukwekkend verhaal over oorlog, schuld en devotie.

Alfons Bruekers | Erfgoedgemeenschap Nederweert

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vijf organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh, de Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert en de Stichting Historisch Onderzoek Weerterland (SHOW). Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.